Αστροναύτης ονομάζεται ένας άνθρωπος που έχει εκπαιδευθεί στα πλαίσια ενός διαστημικού
προγράμματος έτσι ώστε να κυβερνά ή να οδηγεί ένα διαστημόπλοιο ή διαστημικό σταθμό, ή απλώς να
αποτελεί μέλος του πληρώματος του.
Παρότι ο όρος αφορά γενικά επαγγελματίες ταξιδιώτες του διαστήματος, όλο και συχνότερα χρησιμοποιείται για να περιγράψει οποιονδήποτε ταξιδεύει στο διάστημα, όπως επιστήμονες, δημοσιογράφους, πολιτικούς και τουρίστες[1]. Επιπλέον, σύγχυση δημιουργείται καθώς οι πρώην Σοβιετικοί και σήμερα Ρώσοι αστροναύτες αποκαλούνται συνήθως «κοσμοναύτες», και πιο πρόσφατα, από κάποια διεθνή ΜΜΕ οι Κινέζοι του κινεζικού διαστημικού προγράμματος «ταϊκοναύτες». Μέχρι το 2002 οι αστροναύτες στηρίζονταν οικονομικά και εκπαιδεύονταν αποκλειστικά από κυβερνήσεις και κρατικές διαστημικές υπηρεσίες, είτε στρατιωτικές, είτε πολιτικές. Με την υποτροχιακή πτήση του ιδιωτικού SpaceShipOne το 2004, μία νέα κατηγορία αστροναύτη αναφέρεται: ο «εμπορικός αστροναύτης»
Ορισμός Τα κριτήρια για το τι συνιστά επανδρωμένη διαστημική πτήση ποικίλλουν. Η Διεθνής Αεροναυτική Ομοσπονδία (Fédération Aéronautique Internationale, FAI) στον κώδικα αστροναυτικής της αναγνωρίζει μόνο πτήσεις που ανεβαίνουν πάνω από τα 100 χιλιόμετρα (km) πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας[2], ενώ στις ΗΠΑ σε όσους ανθρώπους ταξιδέψουν σε υψόμετρο μεγαλύτερο από 50 μίλια (80,5 χιλιόμετρα)[3] απονέμεται το «σήμα του αστροναύτη» (Astronaut Badge). Μέχρι τις 20 Ιουνίου 2011 συνολικά 523 άνθρωποι από 38 διαφορετικές χώρες έχουν φθάσει σε υψόμετρο μεγαλύτερο των 100 km, από τους οποίους οι 520 τέθηκαν σε χαμηλή περιγήινη τροχιά ή πήγαν ακόμα μακρύτερα...[4][5] Πιο συγκεκριμένα, 24 έχουν ταξιδέψει είτε σε σεληνιακή τροχιά, είτε στην επιφάνεια της Σελήνης. Τρεις μόνο από αυτούς το έκαναν δύο φορές: οι Τζιμ Λόβελ, Τζων Γουάτς Γιανγκ και Γιουτζήν Σέρναν[6]. Αν το όριο του διαστήματος τεθεί στα 50 μίλια, τότε μέχρι τις 20 Ιουνίου 2011 έχουν φθάσει στο διάστημα 529 άνθρωποι. Συνολικά, οι διαστημικοί ταξιδιώτες έχουν περάσει περισσότερες από 729.600 ανθρωποώρες (83 ανθρωποέτη) στο διάστημα, εκ των οποίων οι 2.500 σε «διαστημικούς περιπάτους», δηλαδή έξω από σκάφος[7]. Μέχρι το 2008 ο άνθρωπος με τον μεγαλύτερο συνολικό χρόνο στο διάστημα είναι ο Ρώσος Σεργκέι Κρικάλεφ, που έχει περάσει εκεί 803 ημέρες, 9 ώρες και 39 λεπτά, ή 2,2 έτη[8][9]. Η Πέγκυ Χουίτσον έχει το αντίστοιχο «ρεκόρ» για γυναίκα: 377 ημέρες[10]. Ορολογία
Ο όρος «αστροναύτης», που χρησιμοποιείται στις περισσότερες δυτικές γλώσσες (ως astronaut κ.λπ.), προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις ἄστρον (= αστέρι) και ναύτης. Η πρώτη γνωστή χρήση του όρου με τη σημερινή του έννοια θεωρείται ότι βρίσκεται στο διήγημα του Νηλ Τζόουνς "The Death's Head Meteor" το 1930.
Η NASA χρησιμοποιεί τον όρο για να δηλώσει οποιοδήποτε μέλος του πληρώματος πάνω σε σκάφος της που εκτοξεύεται με προορισμό περιγήινη τροχιά ή μακρύτερα, αλλά και ως τίτλο για όσους και όσες έχουν επιλεγεί για ένταξη στο Σώμα Αστροναυτών της NASA[11]. Ο Ευρωπαϊκός Οργανσιμός Διαστήματος χρησιμοποιεί τον όρο παρομοίως για να δηλώσει τα μέλη του Ευρωπαϊκού Σώματος Αστροναυτών[12]. Οι Ρώσοι Κατά σύμβαση, ένας αστροναύτης της Ρωσικής Διαστημικής Υπηρεσίας ή της Σοβιετικής προκατόχου της ονομάζεται cosmonaut (κοσμοναύτης) στα αγγλικά κείμενα, από τη ρωσική λέξη космонавт, που χρησιμοποιήθηκε από την αρχή στη Ρωσία για να περιγράψει κάποιον που εργάζεται στο διάστημα έξω από την ατμόσφαιρα της Γης ή έναν ταξιδιώτη του διαστήματος[13]. Με τη σειρά της, αυτή η λέξη προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις κόσμος (το Σύμπαν) και ναύτης. Ο Σοβιετικός πιλότος Γιούρι Γκαγκάριν υπήρξε οπρώτος κοσμοναύτης — και ο πρώτος άνθρωπος — που βρέθηκε στο διάστημα. Η Βαλεντίνα Τερέσκοβα, μία Ρωσίδα εργάτρια και αλεξιπτωτίστρια, ήταν η πρώτη γυναίκα στο διάστημα. Οι Κινέζοι Τα επίσημα κείμενα στην αγγλική γλώσσα που εκδίδονται από την κινεζική κυβέρνηση χρησιμοποιούν τον όρο astronaut, και τα κείμενα στη ρωσική γλώσσα το космонавт
(«κοσμοναύτης»)[14][15]. Στα επίσημα κείμενα στην κινεζική γλώσσα χρησιμοποιούνται από παλιά οι όροι yǔhángyuán (宇航员), δηλαδή «προσωπικό που πλέει στο Σύμπαν», στη θέση του «κοσμοναύτης» και hángtiānyuán (航天员), δηλαδή «προσωπικό που πλέει στον ουρανό», στη θέση του «αστροναύτης». Επίσης, η φράση tàikōng rén (太空人, «διαστημάνθρωπος») συναντάται συχνά στην Ταϊβάν και στο Χονγκ Κονγκ. Η λέξη «ταϊκοναύτης» (taikonaut) χρησιμοποιείται
από κάποια αγγλόφωνα διεθνή ΜΜΕ για τους αστροναύτες του κινεζικού διαστημικού προγράμματος[16]. Η λέξη έχει περιληφθείσε δύο αγγλικά λεξικά, μεταξύ των οποίων και της Οξφόρδης, που τη χαρακτηρίζει «υβρίδιο του κινεζικού όρου taikong (= διάστημα) και της ελληνικής λέξεως ναύτης. Ο όρος γνώρισε δημοσιότητα το 2003, όταν η Κίνα εκτόξευσε τον πρώτο της αστροναύτη, τον Γιανγκ Λιβέι, στο διάστημα με το σκάφος Shenzhou 5[17] και χρησιμοποιείται στην αγγλόγλωσση έκδοση της μεγάλης κινεζικής εφημερίδας Λαϊκή Ημερησία από την αρχή του κινεζικού διαστημικού προγράμματος[18]. Το πότε πρωτοχρησιμοποιήθηκε είναι αβέβαιο, πάντως τον Μάιο 1998 ο Chiew Lee Yih από τη Μαλαισία τον ανέφερε σε newsgroups[19][20].
Και άλλες παραλλαγές Με την έναρξη του διαστημικού τουρισμού η NASA και η Ρωσική Διαστημική Υπηρεσία συμφώνησαν να καθιερώσουν τον όρο «συμμετέχων σε διαστημική πτήση» ("spaceflight participant") προκειμένου να ξεχωρίσουν αυτούς τους ταξιδιώτες του διαστήματος από τους «επαγγελματίες» αστροναύτες» σε αποστολές που διοργανώνουν αυτές οι δύο υπηρεσίες.Παρά το ότι κανένα άλλο κράτος εκτός από τη Ρωσία (και την πρώην ΕΣΣΔ), τις ΗΠΑ και την
Κίνα δεν έχει εκτοξεύσει επανδρωμένο σκάφος στο διάστημα, αρκετές άλλες χώρες έχουν στείλει πολίτες τους στο διάστημα σε συνεργασία με κάποιο από αυτά τα κράτη. Κάποιες φορές έχουν χρησιμοποιηθεί οι λέξεις: Spationaut
για Γάλλους αστροναύτες, από τη λατινική λέξη spatium = διάστημα Angkasawan ή gong-gan για τουςΜαλαίσιους ή Κορεάτες Στην ουγγρική γλώσσα η λέξη για τον αστροναύτη είναι űrhajós (από το űr = διάστημα και το hajós = ναύτης).
Με την έναρξη του διαστημικού τουρισμού η NASA και η Ρωσική Διαστημική Υπηρεσία συμφώνησαν να καθιερώσουν τον όρο «συμμετέχων σε διαστημική πτήση» ("spaceflight participant") προκειμένου να ξεχωρίσουν αυτούς τους ταξιδιώτες του διαστήματος από τους «επαγγελματίες» αστροναύτες» σε αποστολές που διοργανώνουν αυτές οι δύο υπηρεσίες.
Ορόσημα στην ανθρώπινη παρουσία στο διάστημα